تنگناهای صنعت گردشگری در ایران (موانع، فرصت­ها، ضعف­ها)

بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه­های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه­های طبیعی را داراست. با این وجود از لحاظ بهره­برداری از این منابع در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته است. در ده سال گذشته تا به امروز، بسیاری از کشورهای اطراف ایران با هدف جذب گردشگر بیشتر با تمام توان پا به میدان این صنعت گذاشته­اند و بر درآمدهای ملی خود افزوده­اند. ولی متاسفانه کشور ایران با وجود بسیاری از ویژگی­های لازم برای صنعت گردشگری نتوانسته است در این میدان سهم واقعی خود را بدست آورد و از رقیبان تازه به دوران رسیده خود بسیار فاصله دارد. باتوجه به اینکه مدیران و مسئولین دولتی با وجود وضع قوانین حمایتی برای این صنعت، نتوانسته­اند به اهداف اصلی خود برسند، نیاز به بازنگری و تغییراتی در ساختار ساختمان این صنعت در کشورمان ضروری است (سجادیان و همکاران، 1393). در ایران اگر صنعت گردشگری به شکل مطلوبی معنی واقعی خود را بدست آورد، بی­شک توسعه در کشور شکل خواهد گرفت. نگاهی گذرا به فعالیت­های توریستی ایران در گذشته حاکی از آن است که سیاست­های استعماری در جریان گردشگری کشور نیز همانند سایر فعالیت­های اقتصادی تاثیرگذار بوده و مانع از شکل­گیری آن می­باشد (رضوانی، 1386، ص 188).

کارشناسان و صاحبنظران دلایل فراوانی را به عنوان موانعی بر سر راه رشد این صنعت بیان نموده­اند. برخی از این موانع عبارتند از: 1. ضعف مدیریت کلان در صنعت گردشگری؛ 2. عدم توجه به توسعه منابع انسانی در صنعت گردشگری؛ 3. ضعف در اطلاع­رسانی و سایر موارد (سجادیان و همکاران، 1393).

مشکلات و تنگناهای صنعت گردشگری در کشور را نمی­توان تنها ناشی از نارسایی­های موجود در سیستم سازمانی و تشکیلاتی دانست، بلکه مشکل اساسی این صنعت به دلیل عدم تطابق فرهنگی بین جامعه اسلامی ایران با برخی از کشورهای جهان می­باشد. در کنار این موارد می­توان مشکلات اصلی این صنعت را علاوه بر موارد بالا به شرح زیر بیان کرد:

مشخص و مصوب نبودن اهداف و سیاست­های جهانگردی و ایرانگردی؛ هجوم تبلیغاتی استکبار جهانی در جهت مخدوش کردن چهره واقعی انقلاب؛ کمبود امکانات مالی برای توسعه و تجهیز تاسیسات مورد نیاز صنعت گردشگری؛ عدم هماهنگی و همکاری ارگان­ها و سازمان‌های دولتی؛ عدم ثبات قیمت­ها و وجود تورم شدید و ضعف شبکه­های ارتباطی و حمل و نقل (رضوانی، 1386، ص 194).

بهروز (1392)، در پژوهشش نیز به بررسی نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری ایران پرداخته است که این عوامل به شرح زیر تفکیک شده­اند:

• نقاط قوت:

1. توسعه مشاغل در بخش خدمات و گردشگری و ایجاد منبع درآمدی برای مردم کشور.
2. وجود مکان­ها و فضاهای دارای پتانسیل برای سرمایه­گذاری.
3. شبکه حمل و نقل و خدمات گردشگری نسبتاً مناسب.
4. در دسترس بودن خدمات همگانی.
5. سرمایه­گذاری‌های کلان در بخش اقامت و پذیرایی و پاسخگویی به تقاضای گردشگران.
6. رشد هزینه تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی در سبد مصرفی خانوارها.

• نقاط ضعف

1. استفاده محدود از روش­های توسعه و مدیریت پایدار در زمینه اطلاع­رسانی درباره ارز­شهای فرهنگی و طبیعی جاذبه­ها و مکان­های مهم گردشگری فرهنگ‌ی و طبیعی که نتیجه آن کاهش ارزش دارایی­های ارزنده طبیعی و فرهنگی بوده است.
2. تاسیسات، تجهیزات و وسایل مورد استفاده از جمله وسایل حمل و نقل، هتل­ها و نظیر آن به طور کلی فرسوده شده­اند و بسیاری از آنان باید از رده خارج شوند و یا مرمت شوند.
3. استاندارد خدمات ارائه شده توسط نیروی انسانی به طور کلی پایین است و بیانگر توجه نکردن به ارش و اهمیت مشتری، سیاست­های ضعیف استخدامی و همچنین آموزش ضعیف، محدود و نامناسب نیروی انسانی است.
4. ارزش­ها و هنجارهای فرهنگی، جهانگردانی که ایران می­تواند جذب کند، محدود ساخته است.
5. سیاست­ها و مقررات جاری از جمله در مورد هواپیمایی کشور، قانون کار، قانون اتحادیه­ها، موفق نبودن در خصوصی سازی صحیح خدمات گردشگرب، همراه با فضایی که عموماً نسبت به فعالیت­های بخش خصوصی با دیده تردید و سوء­ظن می­نگرد و این تصور که بخش دولتی همه چیز را بهتر تشخیص می­دهد، مانع از توسعه صنعت گردشگری شده است.
6. عدم آشنایی با چگونگی بهره­برداری از ظرفیت­های موجود در جاذبه­های موجود در کشور.
7. عدم اختصاص اعتبارات جهشی در راستای اجرای طرح قطب گردشگری کشور.